Αντίστιξη

Στη μουσική, αντίστιξη καλείται η ταυτόχρονη συνήχηση πολλών διαφορετικών μελωδιών, οι οποίες συνδυάζονται με βάση ένα αυστηρό συνήθως πρόγραμμα κανόνων διαφορετικό από εποχή σε εποχή. Στην πολυφωνική - αντιστικτική γραφή κάθε μία από τις συνηχούσες μελωδίες διατηρεί τη μελωδική ή ρυθμική αυτοτέλειά της χωρίς να κυριαρχεί αλλά ούτε και να υποβιβάζεται από τις υπόλοιπες. Η αντίστιξη άρχισε να αναπτύσσεται στο Μεσαίωνα στην εκκλησιαστική μουσική, γνώρισε μεγάλη άνθηση στα χρόνια της Αναγέννησης (με τον Τζιοβάννι Πιερλουίτζι ντα Παλεστρίνα) και κορυφώθηκε το 17ο αιώνα στην εποχή του μπαρόκ (με τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ).

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CF%84%CE%AF%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BE%CE%B7

Archive for the 'Αντίστιξη' Category

Τι είναι αντίστιξη (για μη μουσικούς)


Caravaggio και Gesualdo: δύο σύγχρονοι


Το τελευταίο κομμάτι του Bach

Τρόπος, θέμα και απάντηση στην αναγενν. πολυφωνία (1)

Tρόπος, θέμα και απάντηση στην αναγενν. πολυφωνία (2)


Παθήματα εγχειριδίων αντιστίξεως εν Ελλάδι 

Διάστημα (μουσική)

Στο πάνω πεντάγραμμο βλέπουμε οριζόντιαδιαστήματα, αφού αποτελούνται από διαδοχικές νότες: 4η καθαρή (ρε-σολ) και 2η μεγάλη (σολ-φα). Στο κάτω πεντάγραμμο βλέπουμε κάθετα διαστήματα, που σχηματίζουν συνηχήσεις: 3η μικρή (ρε-φα), 4η καθαρή (ρε-σολ) και 2η μεγάλη (φα-σολ). Αναπαραγωγή (Β·Π)

Οι οκτάβες στην κλίμακα Χερτζ «ανεβαίνουν» με εκθετική πρόοδο.

Στη λογαριθμική κλίμακα εκατοστών οι οκτάβες ισαπέχουν μεταξύ τους.

Ένα εκατοστό (cent) σε σύγκριση με ένα ημιτόνιο(100 cents) σε σχεδιάγραμμα μονόχορδου.

Στη θεωρία της μουσικής το διάστημα ορίζεται ως η διαφορά ανάμεσα σε δύο τονικά ύψη. Τα διαστήματα χωρίζονται σε οριζόντια (ή μελωδικά, ή γραμμικά) όταν πρόκειται για μια σειρά διαδοχής τους, όπως σε μιαμελωδία, και σε κάθετα (ή αρμονικά) όταν διέπονται από την ταυτόχρονη συνήχηση δύο τονικών υψών, όπως σε μια συγχορδία.

Στη μουσική της Δυτικής Ευρώπης τα διαστήματα ορίζονται συνήθως στα πλαίσια της διατονικής κλίμακας· τα μικρότερα διαστήματα που συναποτελούν μια τέτοια κλίμακα ονομάζονται ημιτόνια. Στα πλαίσια άλλων ειδών μουσικής, όπως η παραδοσιακή μουσική της Ινδίας και η μικροτονική μουσική, χρησιμοποιούνται ακόμη μικρότερα διαστήματα, τα οποία και ονομάζονται μικροδιαστήματα. Το κόμμα είναι ένα τέτοιο μικροδιάστημα και χρησιμοποιείται στον συγκερασμό μη-διατονικών κλιμάκων, όπως συμβαίνει στη Βυζαντινή μουσική και στοΓρηγοριανό μέλος. Τα διαστήματα αυτά συχνά δεν γίνονται αντιληπτά από το ανθρώπινο αυτί και η ακριβής τους ήχηση απαιτεί μέτρηση με ειδικά επιστημονικά όργανα.

Σε επιστημονικούς όρους, το μουσικό διάστημα είναι η αναλογία ανάμεσα σε σύο συχνότητες: π.χ. το διάστημαοκτάβας εκφράζεται με τον λόγο 2:1, που σημαίνει ότι αν η μία συχνότητα είναι 100 Hz η δεύτερη θα πρέπει να είναι 200 Hz. Ένας άλλος τρόπος ακριβής μέτρησης συχνοτήτων είναι με την κατάτμηση του ημιτονίου σεεκατοστά (ένα ημιτόνιο ισούται με 100 εκατοστά), μία μονάδα που προκύπτει από τη λογαριθμική σχέση του λόγου της μιας συχνότητας ως προς την άλλη. Και στους δύο τρόπους η επιθυμητή αναλογία ισχύει εξίσου.

Στη θεωρία της μουσικής έχουν επικρατήσει κάποια συγκεκριμένα ονόματα για την περιγραφή των πιο βασικών διαστημάτων, με βάση α΄) την μεταξύ τους απόσταση σε φθόγγους (χρησιμοποιούνται τα αριθμητικά πρώτη,δεύτερη, τρίτη κλπ) και β΄) τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους (καθαρό, μεγάλο, μικρό, ελλατωμένο, αυξημένο). Έτσι, για παράδειγμα, μπορεί να γίνει λόγος για διάστημα τρίτης μεγάλης (3Μ) και τρίτης μικρής (3μ). Κατ' ουσίαν η μέτρηση αφορά τόνους (δύο διαδοχικά ημιτόνια), αποσαφηνίζοντας παράλληλα την ενδεχόμενη διαφορά ημιτονίου (όπως στο παραπάνω παράδειγμα), ενώ ταυτόχρονα ονοματίζει το δεδομένο διάστημα. Σε άλλα μουσικά συστήματα, όπως στην Αρχαία ελληνική μουσική και τη Βυζαντινή μουσική, τα διαστήματα αποσαφηνίζονται και ονοματίζονται με άλλη ορολογία, ενέχοντας όμως την ίδια βάση (π.χ. το διάστημα ανιούσας δεύτερης μεγάλης (2Μ) αντιστοιχεί στο ολίγον, ενώ η αντίστοιχη κατιούσα στην απόστροφο της Βυζ. μουσικής).


Τύποι διαστημάτων
Σύμφωνα και διάφωνα

Τα σύμφωνα διαστήματα την εποχή του Μεσαίωνα: ταυτοφωνία (1η), 4η καθαρή, 5η καθαρή και 8η (οκτάβα).

Ανάλογα με τον τύπο τους τα διαστήματα διαιρούνται σε σύμφωνα και διάφωνα. Η έννοια της συμφωνίας και διαφωνίας ορίζεται από το πόσο ευχάριστα ή δυσάρεστα ακούγεται, κάτι που υπόκειται σε υποκειμενικά κριτήρια και δεν αφορά όλα τα είδη μουσικής, αλλά εστιάζει στη Δυτική παράδοση. Ως θεώρημα βασίζεται στις πραγματείες των αρχαίων μουσικοθεωρητικών και στις αναλογίες ή λόγους που προκύπτουν από τις διαιρέσεις της οκτάβας· ένα από τα κύρια εργαλεία για την εφαρμογή τους υπήρξε το μονόχορδο. Έτσι, οι αναλογίες που εκφράζονται με τους πιο βασικούς αριθμούς (οκτάβα 2:1, πέμτη 4:5 κλπ) αποτελούν και τα πλέον σύμφωνα διαστήματα.

Στην εποχή του Μεσαίωνα, η ταυτοφωνία, η ογδόη (ή οκτάβα), η πέμπτη καθαρή και η τέταρτη καθαρή, αποτελούν τα αποδεκτά -για την αισθητική της εποχής- σύμφωνα διαστήματα. Τούτο είναι ιδιαίτερα φανερό στα μουσικά έργα της εποχής, και ιδιαίτερα στοόργκανουμ -την πρώτη μορφή πολυφωνίας- το οποίο βασίζεται στην ταυτόχρονη συνήχηση ενός μέλους σε τονική απόσταση σύμφωνου διαστήματος (συνήθως 5ης καθαρής). Όλα τα υπόλοιπα διαστήματα (2η, 3η, 6η και 7η) θεωρούνται διάφωνα, κυρίως στο κάθετό τους άκουσμα, αλλά και στην οριζόντια διαδοχή τους. Αιώνες αργότερα, με την εξέλιξη της πολυφωνίας και την εδραίωση της αρμονίας, ο ορίζοντας των σύμφωνων διαστημάτων επεκτείνεται, συμπεριλαμβάνοντας τα διαστήματα 3ης και 6ης, αλλά εξαιρώντας αυτό της 4ης. Κατ' ουσίαν το ζήτημα αφορά τη συγχορδιακή έκφανση των διαστημάτων και με βάση αυτό μπορεί να γίνει λόγος γιασύμφωνες και διάφωνες συγχορδίες.

Σύμφωνες συγχορδίες με βάση το Ντο: μείζονα ήματζόρε, ελάσσονα ή μινόρε, αυξημένη και ελλατωμένη. Και οι τέσσερεις βασίζονται σε σύμφωνα διαστήματα 3ης μικρής και μεγάλης.

Στην κλασική αρμονία όπως εκφράζεται μέσα από το έργο των Κλασικιστών του 19ου αιώνα, έχουν πλέον εδραιωθεί τα σύμφωνα και διάφωνα διαστήματα (πάντα στην κάθετη εφαρμογή τους), τα οποία συνίστανται από όλα τα διαστήματα εντός της οκτάβας, με εξαίρεση τα διαστήματα 2ης και 7ης (μικρής και μεγάλης), καθώς και αυτό της 4ης αυξημένης (εναρμόνιο της 5ης ελλατωμένης). Η αισθητική αυτή θεωρείται η πλέον καλαίσθητη και για τον λόγο αυτό έχει επικρατήσει μέχρι τη νεότερη εποχή, οπότε και διδάσκεται στις μουσικές σχολές ανά τον κόσμο.

Στη σύγχρονη κλασική μουσική, αρχικά με την επίδραση του χρωματισμού και έπειτα με την ατονικότητα, οι έννοιες του σύμφωνου και διάφωνου δεν εφαρμόζονται με τον ίδιο τρόπο στα μουσικά έργα. Η αισθητική της νεότερης εποχής δεν περιλαμβάνει σε πολλές περιπτώσεις την έννοια της συμφωνίας-διαφωνίας, οπότε και τα διαστήματα χάνουν το ποιοτικό τους αυτό χαρακτηριστικό. Ωστόσο, για διδακτικούς λόγους και για την κατανόηση της παλαιότερης μουσικής διατηρούν τις ονομασίες τους, πάντα όμως στα πλαίσια της κλασικής αρμονίας.
Απλά και σύνθετα

Απλό και σύνθετο διάστημα τρίτης μεγάλης.

Τα απλά διαστήματα ορίζονται ως τέτοια όταν δεν ξεπερνούν το διάστημα της ογδόης. Αυτά που εκφεύγουν από τα όρια της οκτάβας (9η, 10η, 11η κλπ) ονομάζονται σύνθετα, διότι στην ουσία αποτελούν άθροισμα μικρότερων υποδιαιρέσεων (πάντα με βάση την οκτάβα). Έτσι, για παράδειγμα, οι νότες Ντο4-Μι4 παράγουν το απλό διάστημα μιας 3ης, ενώ οι νότες Ντο4-Μι5 παράγουν μια 10η, που εκφράζεται ως άθροισμα μιας 8ης (ντο4-μι5) + μιας 3ης (ντο5-μι5). Όλα τα σύνθετα διαστήματα μπορούν να αποδομηθούν σε απλά και μ' αυτόν τον τρόπο διατηρούν το ποιοτικό τους χαρακτηριστικό συμφωνίας-διαφωνίας, ενώ ενέχουν την ίδια λειτουργικότητα με τα απλά. Για συντομία λόγου, οι μουσικοί συχνά ονοματίζουν τα διαστήματα αυτά με περιγραφικούς όρους, όπως ανοιχτή 3η ή 3η στην οκτάβα (10η), δεύτερη οκτάβα (16η) κλπ.
Ανεστραμμένα διαστήματα

Ανεστραμένα διαστήματα: από την αναστροφή της ταυτοφωνίας προκύπτει μια 8η, από την 2η μια 7η κ.ο.κ.

Όλα τα απλά διαστήματα μπορούν να αναστραφούν, είτε ανεβάζοντας κατά μια οκτάβα τη χαμηλότερή τους νότα, ή κατεβάζοντας κατά μια οκτάβα την ψηλότερή τους νότα. Έτσι, π.χ. από το διάστημα ντο4-μι4 μπορεί να προκύψει η αναστροφή του, το διάστημα μι4-ντο5, καθώς και το μι3-ντο4. Αυτό σημαίνει ότι ανεξάρτητα από την οκτάβα στην οποία βρίσκονται, οι νότες παραμένουν λειτουργικά ίδιες (στα πλαίσια της αρμονίας), προσδιορίζοντας έτσι τα χαρακτηριστικά της κάθε βαθμίδας.

Η αναστρεψιμότητα των διαστημάτων υπόκειται σε δύο βασικούς κανόνες, οι οποίοι αποτελούν και την επαλήθευσή της:
οι αριθμητικές τιμές και των δύο διαστημάτων θα πρέπει να έχουν άθροισμα 9 (π.χ. μια 2η + μια 7η = 9)
από την αναστροφή ενός μεγάλου διαστήματος προκύπτει ένα μικρό και αντίστροφα· από την αναστροφή ενός καθαρού διαστήματος προκύπτει και πάλι καθαρό· από την αναστροφή ενός ελαττωμένου διαστήματος προκύπτει ένα αυξημένο και αντίστροφα (π.χ. ντο-μι [3Μ] ανεστραμένο = μι-ντο [6μ])
Εναρμόνια διαστήματα

Το διάστημα Ντο-Φα♯ είναι εναρμόνιο του Ντο-Σολ♭.

Σχεδιάγραμμα των πλήκτρων στοαρχιτσέμπαλο.

Τα εναρμόνια διαστήματα είναι αυτά, οι νότες των οποίων μπορούν να εκφραστούν με διαφορετικό όνομα. Για παράδειγμα η νότα Φα♯ είναι κατ' ουσίαν η ίδια με τη Σολ♭· έτσι, το διάστημα Ντο-Φα♯ (4η αυξημένη) είναι εναρμόνιο του διαστήματος Ντο-Σολ♭ (5η ελλατωμένη, βλ. ενθετο παρ.). Στην πρακτική τους εφαρμογή, π.χ. στο πιάνο, η διαφορά δεν είναι εμφανής, αφού για την ίδια νότα αντιστοιχεί ένα και μοναδικό πλήκτρο (το Φα♯ είναι το ίδιο πλήκτρο με το Σολ♭)· ωστόσο, στη μουσική γραφή τα εναρμόνια διαστήματα παίζουν σπουδαίο ρόλο, καθώς ορίζουν το τονικό πλαίσιο και τη σημασία τους στα πλαίσια της αρμονίας.

Σε θεωρητικό επίπεδο, το παραπάνω χαρακτηριστικό, έχει εφαρμογή μόνο στη διαίρεση της οκτάβας σε 12 ημιτόνια. Σε μη-συγκερασμένα συστήματα, ή σε μεσοτονικά χορδίσματα, οι εναρμόνιοι φθόγγοι δεν υφίστανται, καθώς π.χ. η νότα Σι♯ έχει διαφορά (ως συχνότητα) από τη νότα Ντο. Το 1555, ο Νίκολα Βιτσεντίνο, στο δικής του επινόησης αρχιτσέμπαλο, προσφέρει ξεχωριστά πλήκτρα για κάθε νότα και αλλοίωσή της, καταργώντας έτσι τους εναρμόνιους φθόγγους. Εντούτοις, το μουσικό όργανο αυτό αποδείχτηκε δύσχρηστο στην εκτέλεση, και προτιμήθηκε η σύμβαση των 12 ημιτονίων ανά οκτάβα.

Αρμονία (μουσική)

Ο όρος Αρμονία σήμαινε στην αρχαία Ελλάδα γενικά την αρμογή, τη σύνδεση, το ταίριασμα των μερών ενός δομημένου συνόλου (π.χ. των λίθων ενός οικοδομήματος, των ουράνιων σωμάτων στο σύμπαν) και ταυτόχρονα αξιολογούσε θετικά τη συμμετρία, την ευρυθμία, τις σωστές αναλογίες, την τέλεια εφαρμογή των δομικών στοιχείων. Αποτέλεσμα της αρμονίας σύμφωνα με τις αισθητικές λήψεις από αρχαιοτάτων χρόνων ήταν το ωραίο. Στη μουσική χρησιμοποιήθηκε η λέξη ευρύτατα και με διαφορετικές σημασίες:
για το δομημένο σύνολο ήχων που προέκυπτε από το αρμονικό ταίριασμἀ τους, αυτό που λέμε σήμερα τρόπο (δωρική αρμονία, φρυγική αρμονία, λυδική αρμονία κλπ.),
για το εν αρμόνιο γένος,
για το διάστημα της όγδοης, αλλά και γενικά
για τη μουσική ως τέχνη του αρμονικού συνταιριάσματος των ήχων.


Αρμονικοί ονομάζονταν οι θεωρητικοί της μουσικής που ασχολούνταν με την οργάνωση των ήχων στο μουσικό σύστημα, ή, θα λέγαμε σήμερα, με τη μελωδία, σε αντιδιαστολή με τους ρυθμικούς, που μελετούσαν τους ρυθμούς και τα μέτρα.


Στη νεότερη μουσική ορολογία η λέξη αρμονία χαρακτηρίζει γενικά το σύνολο των κανόνων που διέπουν το ταυτόχρονο άκουσμα δύο ή περισσότερων φθόγγων, τη συνήχηση. Έτσι, ενώ η αντίστιξη ενδιαφέρεται κυρίως για τις μεμονωμένες φωνές και τη μελωδικά και ρυθμικά αυτόνομη ανάπτυξη της καθεμιάς σ' ένα πολυφωνικό μουσικό έργο, η αρμονία μελετά τις συνηχήσεις δύο ή περισσότερων φθόγγων που προκύπτουν κάθε στιγμή του ταυτόχρονου ακούσματος των διαφορετικών φωνών. Στη διάρκεια του 16ου αι. οι συνθέτες άρχισαν να προσέχουν ολοένα και περισσότερο αυτή τη συνήχηση και να εκμεταλλεύονται τις εκφραστικές δυνατότητες που παρείχε. Ο θεωρητικός Ιωσήφ Ζαρλίνο (Joseffo Zarlino) προέτρεπε τους συνθέτες να χρησιμοποιούν ολοκληρωμένες συνηχήσεις προσθέτοντας κάθε στιγμή της μελωδικής ανάπτυξης την τρίτη και την πέμπτη πάνω από το φθόγγο του μπάσου, να σχηματίζουν δηλ. συγχορδίες. Ο Ζαρλίνο όμως θεωρούσε ακόμα πρωταρχικό στοιχείο τη μελωδία και σημείωνε πως η αρμονία προκύπτει από μελωδίες που ηχούν ταυτόχρονα. Οι παράλληλη κίνηση δύο φωνών σε τρίτες και έκτες, απαγορευμένη για περισσότερο από δύο-τρεις φθόγγους στην αντίστιξη καθώς καταργούσε την αυτονομία των φωνών, ήταν επιθυμητή για τον Johannes Nucius στα 1613, γιατί «πλούτιζε πολύ την αρμονία».


Στο πέρασμα προς το 17ο αι., με την αρχή του Μπαρόκ, άρχισε να αναγνωρίζεται η συγχορδία ως αυτόνομος φορέας μουσικού μηνύματος και η αρμονία ως ιδιαίτερο πεδίο μουσικής θεωρίας δίπλα στη μελωδία και το ρυθμό. Το μελωδικό ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στην ψηλότερη φωνή και οι άλλες περιορίστηκαν στο συνοδευτικό ρόλο της συμπλήρωσης των συγχορδιών. Έτσι γεννήθηκε η μονωδία και η ομοφωνική γραφή. Ο Μπαχ μπορούσε ακόμα να βασιστεί στη δύναμη της μελωδίας και να πλέξει μόνο με αυτή ολόκληρα μονοφωνικά έργα, όπως π.χ. οι σουίτες του για βιολοντσέλο. Στο δεύτερο μισό του 18ου αι. όμως, μετά το θάνατο του Μπαχ, κυριάρχησε η ομοφωνική γραφή και στην οργανική μουσική των κλασικών συνθετών. Έργα χωρίς χρήση των εκφραστικών μέσων της αρμονίας θα ήταν στο εξής και για σχεδόν δύο αιώνες αδιανόητα. Ο Ζαν Φιλίπ Ραμώ (Jean Philippe Rameau, 1683–1764), που έγραψε και την πρώτη θεωρητική μελέτη του νέου μουσικού συστήματος, έφτασε να υποστηρίξει ότι και η ίδια η μελωδία προκύπτει από την αρμονία.


Η αρμονία ως ιδιαίτερο μάθημα στην εκπαίδευση των μουσικών και των συνθετών μελετά λοιπόν τη σύνθεση και τη σύνδεση συγχορδιών. Αν και η κλασική αρμονία έχει ξεπεραστεί ως τεχνική και τεχνοτροπία σύνθεσης, η γνώση της είναι ακόμα χρήσιμη για την ανάλυση των έργων της κλασικής και της ρομαντικής περιόδου. Στην Ελλάδα η αρμονία διδάσκεται στα ωδεία, όπου είναι δυνατή η απόκτηση πτυχίου αρμονίας αναγνωρισμένου από το Υπουργείο Πολιτισμού, καθώς και στα πανεπιστημιακά Τμήματα Μουσικών Σπουδών.


Η λέξη χρησιμοποιείται συχνά και σαν ταυτόσημη της συγχορδίας και η φράση «αλλαγή αρμονίας», για παράδειγμα, σημαίνει τη μετάβαση σε άλλη συγχορδία, σε αντιδιαστολή με τη διατήρηση της ίδιας με άλλη διάταξη φθόγγων.
Εγχειρίδια αρμονίας
Π. Αδάμ, Τονική Αρμονία, Νάκας: Αθήνα 1997
Χάρη Κουρή, Αρμονία, ΕΥΡΩΠΗ Αθήνα 1987
Α. Αμαραντίδης, Το τονικό μουσικό σύστημα - Η αρμονία της μουσικής, Παπαγρηγορίου Νάκας: Αθήνα 1990
Γ. Διαμαντής, Αρμονία, Νάκας Μουσικός Οίκος: Αθήνα 1988
Π. Χίντεμιτ, Παραδοσιακή Αρμονία, Μετάφραση Κ. Γριμάλδης, Θεσσαλονίκη 1981
Μ. Καλομοίρης, Αρμονία, Τεύχη Α΄-Β΄, Αθήνα 1994.
H. Grabner, Handbuch der funktionellen Harmonielehre, 12. Auflage, Kassel 1999, (μτφρ. Μαθήματα Λειτουργικής Αρμονίας, Νάσος: Αθήνα 2003).
U. Kaiser, Der vierstimmige Satz. Kantionalsatz und Choralsatz. Ein Lernprogramm mit CD-ROM, Bärenreiter Studienbücher Musik 12, Kassel κ.α. 2002.
W. Maler, Beitrag zur Durmolltonalen Harmonielehre, Bd.1/2, München 1975, (μτφρ. Κ. Νάσος, Σύστημα διδασκαλίας της αρμονίας μείζονος ελάσσονος, 2 τ., Νάσος, Αθήνα 1983)
D. de la Motte, Harmonielehre, Dtv: München 2004, Erstauflage 1976, (μτφρ. Κ. Νάσος, Αρμονία: η θεωρία και η πρακτική της, σε διάφορες εποχές και στυλ: βιβλίο μελέτης και ασκήσεων, Νάσος: Αθήνα 1998)
W. Piston, Harmony, W. W. Norton & company: New York 1941 (1st ed.), 1987 (5th ed.), (μτφρ. Κ. Π. Καράμπελας - Σγούρδας, Β. Μούσκουρης, Αρμονία, 5η έκδ. αναθ., Νικολαΐδης: Αθήνα 2001)
A. Schoenberg, Harmonielehre, 3rd (revised) ed., Universal Edition: Vienna 1922, (μτφρ. Κ. Νάσος, Θεωρητική Αρμονία, Νάσος: Αθήνα 1992)
Ντουμπόβσκυ, Σποσόμπιν, Εβσέεβ, Σοκολόβ Εγχειρίδιο Αρμονίας, επιμέλεια - μετάφραση Γιώργος Π. Πλουμπίδης, εκδόσεις Παπαγρηγορίου - Νάκας: Αθήνα 1998
Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόβσκυ Οδηγός για την πρακτική μελέτη της Αρμονίας, επιμέλεια - μετάφραση: Γιώργος Π. Πλουμπίδης, εκδόσεις Παπαγρηγορίου - Νάκας , Αθήνα 2008
Η αρμονία της μουσικής...on line

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%B1_(%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%AE)

Συγχορδία

Συγχορδία ονομάζεται στη θεωρία της μουσικής το σύνολο τριών τουλάχιστον φθόγγων που ηχούν ταυτόχρονα. Στο τονικό μουσικό σύστημα η συγχορδία σχηματίζεται με επάλληλους φθόγγους που απέχουν μεταξύ τους διάστημα τρίτης, δηλ. με την προσθήκη της τρίτης, της πέμπτης, της έβδομης κ.ο.κ πάνω από ένα βασικό φθόγγο. Ο φθόγγος αυτός ονομάζεται θεμέλιος και αποτελεί τη βάση και το χαρακτηριστικότερο φθόγγο της συγχορδίας. Οι υπόλοιποι φθόγγοι ονομάζονταιτρίτη, πέμπτη, έβδομη, ένατη, κ.ο.κ. Αρμονικά πλήρης είναι η συγχορδία που περιέχει τουλάχιστον τρεις φθόγγους, η τρίφωνη συγχορδία. Με λιγότερους από τρεις, συνήθως χωρίς την πέμπτη, είναι ελλιπής. Μια συγχορδία μπορεί με την προσθήκη επάλληλων τριτών να επεκταθεί θεωρητικά απεριόριστα, στην πράξη όμως το πολύ μέχρι τη δέκατη τρίτη.
Είδη συγχορδιών

Ανάλογα με τα διαστήματα που περιέχουν οι τρίφωνες συγχορδίες, διακρίνονται σε μείζονες, ελάσσονες, αυξημένες ή ελαττωμένες. Η μείζονα συγχορδία περιέχει κάτω μια μεγάλη τρίτη (ίση με διάστημα δύο τόνων) και πάνω μια μικρή τρίτη (ίση με διάστημα ενός τόνου και ενός ημιτονίου), ενώ η ελάσσονα συγχορδία περιέχει τη μικρή τρίτη κάτω και τη μεγάλη πάνω. Η αυξημένη συγχορδία σχηματίζεται από δύο μεγάλες τρίτες και η ελαττωμένη από δύο μικρές.
ΒαθμίδαΟνομασίαστη μείζονα κλίμακαΠαράδειγμα (ντο μείζ.)στην αρμονική ελάσσονα κλίμακαΠαράδειγμα (Λα ελάσ.)
I Τονική μείζονα ντο - μι - σολ ελάσσονα λα - ντο - μι
II Επιτονική ελάσσονα ρε - φα - λα ελαττωμένη σι - ρε - φα
III Τρίτη ή Μέση ελάσσονα μι - σολ - σι αυξημένη ντο - μι - σολ#
IV Υποδεσπόζουσα μείζονα φα - λα - ντο ελάσσονα ρε - φα - λα
V Δεσπόζουσα μείζονα σολ - σι - ρε μείζονα μι - σολ# - σι
VI Επιδεσπόζουσα ελάσσονα λα - ντο - μι μείζονα φα - λα - ντο
VII Προσαγωγέας ελαττωμένη σι - ρε - φα ελαττωμένη σολ# - σι - ρε


Οι μείζονες και οι ελάσσονες συγχορδίες είναι σύμφωνες, γιατί περιέχουν σύμφωνα διαστήματα, οι αυξημένες, οι ελαττωμένες και όσες έχουν περισσότερους από τρεις φθόγγους, είναι διάφωνες, γιατί περιλαμβάνουν τουλάχιστο ένα διάφωνο διάστημα. Μείζονες συγχορδίες είναι στη μείζονα κλίμακα οι συγχορδίες Ι, IV και V, στη φυσική ελάσσονα κλίμακα οι συγχορδίες III, VI και VII, στην αρμονική ελάσσονα κλίμακα οι συγχορδίες V και VI και στη μελωδική ελάσσονα κλίμακα οι συγχορδίες IV και V. Ελάσσονες συγχορδίες είναι στη μείζονα κλίμακα οι συγχορδίες ΙI, III και VI, στη φυσική ελάσσονα κλίμακα οι συγχορδίες I, IV και V, στην αρμονική ελάσσονα κλίμακα οι συγχορδίες I και IV και στη μελωδική ελάσσονα κλίμακα οι συγχορδίες I και II. Αυξημένες συγχορδίες υπάρχουν μόνο στον ελάσσονα τρόπο: η ΙΙΙ στην αρμονική και στη μελωδική ελάσσονα κλίμακα. Ελαττωμένες συγχορδίες είναι η VII σε όλες τις κλίμακες εκτός από τη φυσική ελάσσονα και η II στη φυσική και στην αρμονική ελάσσονα.

Όπως και οι φθόγγοι μια κλίμακας στο τονικό σύστημα, έτσι και οι συγχορδίες που σχηματίζονται πάνω σ' αυτούς χαρακτηρίζονται από τη θέση τους μέσα στηνκλίμακα και όχι από το απόλυτο τονικό ύψος τους. Αριθμούνται με λατινικούς αριθμούς και ονομάζονται όπως και οι βαθμίδες που έχουν για θεμέλιο.

Μια συγχορδία μπορεί να εμφανίζεται με τους φθόγγους που την αποτελούν κατά αύξουσα σειρά ύψους ή με άλλη σειρά. Σε ευθεία κατάσταση είναι η συγχορδία που έχει χαμηλότερο φθόγγο τη θεμέλιό της, σε πρώτη αναστροφή όταν χαμηλότερος φθόγγος είναι η τρίτη της, σε δεύτερη αναστροφή όταν χαμηλότερος φθόγγος είναι η πέμπτη, σε τρίτη αναστροφή όταν χαμηλότερος φθόγγος είναι η έβδομη, κ.ο.κ. Σε θέση όγδοης είναι η συγχορδία που έχει ψηλότερο φθόγγο τη θεμέλιο, σε θέση τρίτης η συγχορδία που έχει ψηλότερο φθόγγο την τρίτη και σε θέση πέμπτης η συγχορδία που έχει ψηλότερα την πέμπτη. Αν οι φθόγγοι μιας συγχορδίας εμφανίζονται με τη μικρότερη δυνατή απόσταση μεταξύ τους, λέμε ότι η συγχορδία είναι σε στενή ή κλειστή θέση. Αν απέχουν περισσότερο, τότε η συγχορδία είναι σεευρεία ή ανοιχτή θέση.
Η χρήση των συγχορδιών
Η συγχορδία είναι το βασικό δομικό στοιχείο και το σημαντικότερο εργαλείο της αρμονικής, ομοφωνικής γραφής, όπως η μελωδία είναι βασική για την αντίστιξη. Από λειτουργική άποψη, σημαντική είναι η διάκριση των συγχορδιών μιας κλίμακας σε κύριες (I, IV, V) και δευτερεύουσες (II, III, VI, VII). Σε ένα μουσικό κομμάτι που είναι γραμμένο στο τονικό σύστημα, οι κύριες συγχορδίες είναι αυτές που κυριαρχούν και κτίζουν τον αρμονικό σκελετό του. Το άκουσμα των κύριων συγχορδιών είναι απαραίτητο και αρκεί για την εδραίωση της τονικότητας ενός κομματιού, ενώ θεωρητικά κάθε μουσικό κομμάτι είναι δυνατό να εναρμονιστεί με τη χρήση μόνο των κύριων συγχορδιών. Οι δευτερεύουσες συγχορδίες συμπληρώνουν τον αρμονικό σκελετό των κύριων συγχορδιών και πλουτίζουν την αρμονία, δεν είναι όμως καθοριστικές γι' αυτήν.

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%85%CE%B3%CF%87%CE%BF%CF%81%CE%B4%CE%AF%CE%B1

Τρόπος (μουσική)

Σύστημα οκτώ επτάτονων κλιμάκων που διέφεραν μεταξύ τους ανάλογα με τη θέση που κατείχαν τα ημιτόνια (σε σχέση με τους τόνους) μέσα στην οκτάβα. Η οκτάβα ξεκινά από μία νότα και καταλήγει στην ίδια νότα, για παράδειγμα: "ντο ρε μι φα σολ λα σι ντο". Οι τρόποι εξακολουθούν ως σήμερα να αποτελούν τη βάση του ισόρρυθμου μέλους. Παλιότερα υποστηριζόταν πως ο Αγιος Αμβρόσιος είχε καθιερώσει τους τέσσερις πρώτους τρόπους του ισόρρυθμου μέλους που σε αναμνησή του ονομάστηκαν και "αμβροσιανοί". Σήμερα όμως οι μελετητές τοποθετούν την καθιέρωσή τους σε μεταγενέστερη εποχή. Ακόμα θεωρούν ότι η ταύτισή τους με την Ελληνική μουσική έγινε ακόμα πιο αργά. Οι τέσσερις τρόποι μαζί με τον αντίστοιχο τους "πλάγιο" τρόπο που χρησιμοποιεί σε κάθε περίπτωση την ίδια τονική αλλά διαφορετική έκταση είναι:
Ο Δώριος τρόπος με τον Υποδώριο
Ο Φρύγιος τρόπος με τον Υποφρύγιο
Ο Λύδιος τρόπος με τον Υπολύδιο
Ο Μιξολύδιος τρόπος με τον Υπομιξολύδιο

Τα Ελληνικά ονόματα που συνδέονται με αυτούς τους ήχους μας προκαλούν σύγχυση, επειδή δεν γνωρίζουμε με απόλυτη βεβαιότητα τι αντιπροσώπευαν στην αρχαιότητα. Τα σύγχρονα βιβλία του ισόρρυθμου μέλους, για να προσδιορίσουν τους τρόπους περιορίζονται στη χρήση αριθμών. Ωστόσο, τα ελληνικά ονόματα, αν και παραπλανητικά, έχουν ενσωματωθεί στην τρέχουσα μουσική ορολογία.
Πηγές
CHRISTOPHER HEADINGTON Ιστορία της δυτικής μουσικής (1ος τόμος). Η μουσική στον αρχαίο κόσμο.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Δρόμοι και Τρόποι - Μια συγκεντρωτική παρουσίαση

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CF%81%CF%8C%CF%80%CE%BF%CF%82_(%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%AE)