Όπερα Τζουζέππε Βέρντι Οθέλλος
Μουσική διεύθυνση: Μύρων Μιχαηλίδης
Σκηνοθεσία - Σκηνικά - Κοστούμια: Γιάννης Κόκκος
ΠΡΕΜΙΕΡΑ 27 ΙΟΥΛΙΟΥ 2014
27, 29, 30, 31 Ιουλίου 2014
Ώρα έναρξης: 21.00
Ωδείο Ηρώδου Αττικού
Νέα παραγωγή στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών
Καλλιτεχνική Συνεργάτις - Δραματουργία: Αν Μπλανκάρ
Φωτισμοί: Μίχαελ Μπάουερ
Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος
Οθέλλος:
Αντονέλλο Παλόμπι (27, 29, 31/7)
Ρέυμοντ Βέρυ (30/7)
Ιάγος:
Γκεόργκε Γκαγκνίτζε (27, 30/7)
Δημήτρης Πλατανιάς (29, 31/7)
Κάσσιος:
Δημήτρης Φλεμοτόμος (27, 30/7)
Γιάννης Χριστόπουλος (29, 31/7)
Ροδερίκος:
Χαράλαμπος Αλεξανδρόπουλος (27, 29, 30, 31/7)
Λουδοβίκος:
Τάσος Αποστόλου (27, 30/7)
Πέτρος Μαγουλάς (29, 31/7)
Μοντάνος:
Άκης Λαλούσης (27, 30/7)
Παύλος Σαμψάκης (29, 31/7)
Ένας κήρυκας:
Παύλος Μαρόπουλος (27, 30/7)
Θεόδωρος Μωραΐτης (29, 31/7)
Δυσδαιμόνα:
Αλεξία Βουλγαρίδου (27, 30/7)
Τσέλια Κοστέα (29, 31/7)
Αιμιλία:
Αντιγόνη Παπούλκα (27, 30/7)
Ινές Ζήκου (29, 31/7)
Συμμετέχει η Ορχήστρα και η Χορωδία της ΕΛΣ
Η δεύτερη καλοκαιρινή παραγωγή όπερας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Ηρώδειο είναι ο δημοφιλής Οθέλλος του Τζουζέππε Βέρντι. Το αριστούργημα του Βέρντι παρουσιάζεται σε νέα σκηνοθεσία του διεθνώς καταξιωμένου σκηνοθέτη της όπερας Γιάννη Κόκκου, ο οποίος επιχειρεί μια βαθιά ψυχολογική ανάγνωση του έργου. Ο Οθέλλος σηματοδοτεί τη δεύτερη συνεργασία του με τη Λυρική μετά τον περυσινό αριστουργηματικό Ιπτάμενο Ολλανδό, στο ρωμαϊκό ωδείο. Διευθύνει ο Μύρων Μιχαηλίδης, καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Η συγκλονιστική όπερα του Βέρντι ακολουθεί την αφήγηση του ομώνυμου σαιξπηρικού έργου, αποδίδοντας την ιστορία του πρωταγωνιστικού ήρωα με μουσική εκρηκτικής δύναμης και υποδειγματική οικονομία εκφραστικών μέσων:μία και μόνον μουσική φράση αρκεί προκειμένου να σκιαγραφήσει τον ηρωισμό και την εκρηκτική δύναμη του Οθέλλου, το άσβεστο μίσος του Ιάγου, την αγνότητα και την καλοπιστία της Δυσδαιμόνας. Λίγα μουσικά μέτρα αποδίδουν με τρομακτική δύναμη την καταιγίδα που μαίνεται στη θάλασσα, ταυτόχρονα και στην ψυχή του κεντρικού ήρωα που θα καταποντιστεί από το βάθρο της δόξας του, παραδομένος στο ένστικτο της ζήλειας του.
Η ιστορία του Οθέλλου είναι γεμάτη έντονες αντιθέσεις και βίαια συναισθήματα. Είναι το έπος του δυνατού μαύρου στρατιώτη, που χάρη στις ξεχωριστές ικανότητες και στη γενναιότητά του έγινε στρατηγός μιας υπερδύναμης, της Γαληνοτάτης. Ο Οθέλλος θα βιώσει παράλληλα την ανασφάλεια της καταγωγής και των «πιστεύω» του, με αποτέλεσμα να χειραγωγηθεί εύκολα από δόλιους αντίπαλους όπως ο Ιάγος και να οδηγηθεί στην κόλαση της καταστροφής.
H δράση εκτυλίσσεται στην Κύπρο όπου ο μαύρος κυβερνήτης του νησιού και ηρωικός πολεμιστής Οθέλλος, ωθείται από τον ραδιούργο Ιάγο να στραγγαλίσει την αθώα γυναίκα του, τη Δυσδαιμόνα, πιστεύοντας πως τον απατά. Όταν η συνομωσία του Ιάγου αποκαλύπτεται, ο Οθέλλος αυτοκτονεί.
Η αριστουργηματική μουσική του Βέρντι, ο οποίος συνέθεσε το έργο σε ηλικία 74 ετών, δεκαέξι χρόνια μετά την εμβληματική Αΐντα, άλλοτε χειμαρρώδης και ορμητική και άλλοτε διαυγής και ανάλαφρη, ακολουθεί τις ψυχολογικές διακυμάνσεις των ηρώων χωρίς να χάνει ούτε λεπτό τον ηλεκτρισμό της και διακρίνεται για την πλούσια ενορχήστρωσή της από την πρώτη κιόλας σκηνή της Α’ Πράξης. Η ιδιοφυής μουσική γλώσσα του Ιταλού συνθέτη δένει απόλυτα, σε ένα άρρηκτο σύνολο υψηλής καλλιτεχνικής αξίας, τα μελωδικά κομμάτια με τη δραματικότητα του Σαίξπηρ και τη δύναμη του ποιητικού κειμένου του Μπόιτο, ενώ οι εξαίσιες άριες, τα ντουέτα και τα χορωδιακά μέρη βάζουν το θεατή σε μια κατάσταση συνεχούς εγρήγορσης, αγωνιώντας για το τι θα επακολουθήσει στη συνέχεια της σπουδαιότερης βερντιανής δημιουργίας.
Εκτός από την σκηνοθεσία ο διεθνής Έλληνας Γιάννης Κόκκος υπογράφει τα σκηνικά και τα κοστούμια της παράστασης. Ο Κόκκος έχει παρουσιάσει δουλειές του στα μεγαλύτερα λυρικά θέατρα του κόσμου από τη Σκάλα του Μιλάνου έως το Κόβεντ Γκάρντεν του Λονδίνου και από το Ρεάλ της Μαδρίτης έως την Όπερα της Βιέννης και το Μαριίνσκι, έχει συνεργαστεί με τους κορυφαίους μαέστρους (Αμπάντο, Μούτι, Γκάρντινερ, Μέτα κ.ά.), ενώ έχει τιμηθεί με πληθώρα βραβείων για το έργο του. Τη δραματουργική επιμέλεια υπογράφει η Αν Μπλανκάρ και τους φωτισμούς ο Μίχαελ Μπάουερ.
Την ευθύνη της μουσικής διεύθυνσης της παραγωγής έχει ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής της της ΕΛΣ, Μύρων Μιχαηλίδης. Ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτοςδιευθύνει την Χορωδία της ΕΛΣ.
Στη νέα παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, τους βασικούς ρόλους ερμηνεύουν αναγνωρισμένοι Έλληνες και ξένοι μονωδοί με διεθνή ακτινοβολία.
Στον ρόλο του Οθέλλου θα έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε τους Αντονέλλο Παλόμπι και Ρέυμοντ Βέρυ.
Στην πρώτη διανομή τον πρωταγωνιστικό ρόλο θα ερμηνεύσει ο Ιταλός τενόροςΑντονέλλο Παλόμπι. Έχοντας συγκεντρώσει αποθεωτικές κριτικές για την ερμηνεία των βασικών χαρακτήρων σε αριστουργήματα της όπερας (Κάρμεν,Ναμπούκκο, Αΐντα, Μανόν Λεσκώ, Παλιάτσοι, Τροβατόρε, Τουραντότ, Αντρέα Σενιέ, Νόρμα κ.ά.), έχει εμφανιστεί σε σπουδαία λυρικά θέατρα του κόσμου σε κάθε γωνιά της υφηλίου, από τη Λισσαβώνα, την Κατάνια, το Τορίνο την Ρώμη, τη Σκάλα του Μιλάνου, τον Φοίνικα της Βενετίας, στην Ατλάντα, στο Ντάλλας και στο Σινσινάτι και στο Νέο Εθνικό Θέατρο του Τόκιο.
Στη δεύτερη διανομή, ο διαπρεπής Αμερικανός τενόρος Ρέυμοντ Βέρυ με ένα ευρύ ρεπερτόριο ρόλων στο βιογραφικό του -από τον Ταμίνο στον Μαγικό αυλότου Μότσαρτ, τον Δούκα στον Ριγολέττο του Βέρντι έως τον Ροντόλφο στηνΜποέμ του Πουτσίνι- σε εμβληματικές όπερες, όπως η Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης, το Κόβεντ Γκάρντεν του Λονδίνου, η Κρατική Όπερα της Βιέννης, η Όπερα της Λειψίας και η Κρατική Οπερα του Μονάχου, μεταξύ πολλών άλλων. Ο Οθέλλος υπήρξε ανέκαθεν ο «ρόλος των ονείρων» του, γεγονός που επισφραγίστηκε από το θριαμβευτικό ντεμπούτο του με αυτόν, στη Βασιλική Όπερα της Κοπεγχάγης, το Σεπτέμβριο του 2013.
Στον ρόλο του Ιάγου οι Γκεόργκε Γκαγνίτζε και Δημήτρης Πλατανιάς. Ο διακεκριμένος Γεωργιανός βαρύτονος Γκεόργκε Γκαγνίτζε έχει συνεργαστεί σε εμβληματικές παραγωγές σε Μητροπολιτική Όπερα Νέας Υόρκης, Εθνική Όπερα Παρισιού, Όπερα Λος Άντζελες, Σκάλα Μιλάνου, Βασιλικό Θέατρο Μαδρίτης, Αρένα Βερόνας, Γερμανική Όπερα Βερολίνου, Κρατική Όπερα Βιέννης, Μεγάλο Θέατρο Λιθέου Βαρκελώνης. Επίσης, έχει συμμετάσχει σε γκαλά με διεθνούς φήμης καλλιτέχνες και συνεργαστεί με διάσημους αρχιμουσικούς σε όλον τον κόσμο, ενώ το ρεπερτόριό του περιλαμβάνει Ενρίκο (Λουτσία ντι Λάμμερμουρ), Άλφιο (Καβαλλερία ρουστικάνα), Τόνιο (Παλιάτσοι), Σκάρπια (Τόσκα), Ρενάτο (Ένας χορός μεταμφιεσμένων), Πόζα (Ντον Κάρλος), Ζερμόν (Τραβιάτα), Κόμη ντι Λούνα (Ο τροβαδούρος), Ναμπούκκο, Μάκμπεθ. Στην ΕΛΣ έχει ερμηνεύσει τον Βαρόνο Σκάρπια στην Τόσκα, σε σκηνοθεσία Ούγκο ντε Άνα (2012).
Στη δεύτερη διανομή θα έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε τον αγαπημένο του Ελληνικού κοινού, βαρύτονο Δημήτρη Πλατανιά. Το 2004 πρωτοεμφανίστηκε στην ΕΛΣ ως Άλφιο (Καβαλλερία ρουστικάνα), ενώ από τότε έχει ερμηνεύσει, μεταξύ άλλων, Ριγολέττο, Ναμπούκκο, Αμονάσρο (Αΐντα), Ζερμόν (Τραβιάτα), Σκάρπια (Τόσκα), Ρενάτο (Ένας χορός μεταμφιεσμένων), Μαρτσέλλο (Μποέμ), Φίγκαρο (Οι γάμοι του Φίγκαρο), Άρχοντα (Ο Πρωτομάστορας). Έχει συνεργαστεί με πολυάριθμες ορχήστρες (Βασιλική Φιλαρμονική Ορχήστρα, Ορχήστρα των Χρωμάτων, ΚΟΑ, ΚΟΘ, Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα ΕΡΤ) και εμφανιστεί σε Βασιλική Όπερα Λονδίνου (Κόβεντ Γκάρντεν), Λα Φενίτσε της Βενετίας, Θέατρο Βέρντι Τεργέστης, Θέατρο Σάο Κάρλος Λισαβόνας, Φεστιβάλ Μπρέγκεντς, Θέατρο Κάρλο Γκολντόνι Λιβόρνο, όπως και σε παραγωγές του Ιδρύματος Αρτούρο Τοσκανίνι.
Στον ρόλο του Κάσσιου οι Δημήτρης Φλεμοτόμος και Γιάννης Χριστόπουλος. Ο ανερχόμενος τενόρος Δημήτρης Φλεμοτόμος έχει στο βιογραφικό του διθυραμβικές κριτικές από τα αυστριακά μέσα ενημέρωσης για τη ξεχωριστή ερμηνευτική άνεση που χαρακτηρίζει τους ρόλους του. Έχει ερμηνεύσει σε κορυφαία λυρικά θέατρα του κόσμου (Μόναχο, Σαντιάγο της Χιλής, Λιθέου της Βαρκελώνης κ.ά), σε φημισμένα φεστιβάλ, όπως το Φεστιβάλ Όπερας στο Σανκτ Μαργκαρέτεν στην Αυστρία, ενώ έχει εμφανιστεί στην Εθνική Λυρική Σκηνή και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Ο Γιάννης Χριστόπουλος, τακτικό μέλος του ensemble της ΕΛΣ έχει εμφανιστεί σε παραγωγές όπερας σε διεθνή φεστιβάλ και αίθουσες όπως Κάρνεγκι Χωλ Νέας Υόρκης, Εθνικό Μέγαρο Μουσικής Μαδρίτης, Θέατρο Μουσικού Φλωρεντινού Μάη, Όπερα Καΐρου. Τη φετινή σεζόν στην ΕΛΣ διακρίθηκε για την ερμηνεία του ως Δούκας της Μάντοβας στον Ριγολέττο όπως και για τον απόλυτα εμπνευσμένοΒέρθερο σε σκηνοθεσία του Σπύρου Ευαγγελάτου.
Στον ρόλο της Δυσδαιμόνας, oι Αλεξία Βουλγαρίδου και Τσέλια Κοστέα. Η αναγνωρισμένη Ελληνίδα σοπράνο Αλεξία Βουλγαρίδου, ξεκίνησε την αξιοζήλευτη διεθνή καριέρα της στο Φεστιβάλ του Μπρέγκεντς ως Μιμή στο πλευρό του Ρολάντο Βιγιασόν και στη φημισμένη Σκάλα του Μιλάνου ως Μανόν, ερμηνεύοντας στη συνέχεια πρωταγωνιστικούς ρόλους σε κορυφαία έργα του παγκόσμιου οπερατικού ρεπερτορίου, στα σημαντικότερα θέατρα του κόσμου (Βασιλική Όπερα Λονδίνου, Σκάλα Μιλάνου, Κρατική Όπερα του Βερολίνου καθώς και σε Αμβούργο, Παλέρμο, Βαλένθια, Σίδνεϊ κ.ά.). Έχει συνεργαστεί με κορυφαίους μαέστρους (Σερ Κόλιν Ντέιβις, Ρικάρντο Μούτι, Ζούμπιν Μέτα, Λόριν Μάαζελ Γκουστάβο Ντουνταμέλ κ.ά), ενώ έχει συμμετάσχει στην κινηματογραφική ταινία Δύο του Βέρνερ Σρέτερ με την Ιζαμπέλ Υπέρ, ερμηνεύοντας στη μεγάλη οθόνη κομμάτια από την Λουκρητία Βοργία του Ντονιτσέττι. Η ερμηνεία της ως Μαργαρίτα στον Φάουστ -το κορυφαίο έργο του Γαλλικού ρομαντισμού που παρουσίασε η ΕΛΣ το 2012 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών- είχε κατακτήσει το ελληνικό κοινό, σε σκηνοθεσία Ρενάτο Τζανέλλα και σε μουσική διεύθυνση του Μύρωνα Μιχαηλίδη, ενώ πριν λίγους μήνες τον ίδιο ρόλο ερμήνευσε με τεράστια επιτυχία στη Royal Opera του Λονδίνου.
Η Ρουμάνα υψίφωνος Τσέλια Κοστέα που έχει επιλέξει ως βάση της την Αθήνα και απολαύσαμε προσφάτως ως μια εκπληκτική Ντόννα Ελβίρα στον Ντον Τζοβάννι του Γιάννη Χουβαρδά, ανήκει στο ensemble της ΕΛΣ από το 2012. Η αξιοθαύμαστη πορεία της στο χώρο της όπερας περιλαμβάνει εμφανίσεις σε σπουδαία λυρικά θέατρα (Κρατική Όπερα Βιέννης, Γερμανική Όπερα Βερολίνου, Κονσέρτχεμπαου Άμστερνταμ, Βασιλική Όπερα Λονδίνου, καθώς και σε Στουτγάρδη, Μπέργκεν, Όσλο, Μασσαλία, Λιέγη, Βαρκελώνη, Μιλάνο, Κατάνια, Παλέρμο, Μόντενα, Πιατσέντζα, Πεκίνο, Σεούλ, Τόκιο, Σιγκαπούρη) και συνεργασίες με σπουδαίους μαέστρους (Σέιτζι Οζάουα, Μαρκ Έλντερ, Άσερ Φις, Γιουτζίν Κον, Γίρζι Κόουτ, Πινχάς Στάινμπεργκ, Γιούλιαν Κόβατσεφ, Αλμπέρτο Βερονέζι).
Ως Αιμιλία θα εμφανιστούν οι Αντιγόνη Παπούλκα και Ινές Ζήκου. Η διαπρεπής μεσόφωνος Αντιγόνη Παπούλκα έχει υπάρξει μέλος του ensemble της Κρατικής Όπερας του Αμβούργου και της Βιέννης, ενώ τα τελευταία χρόνια είναι τακτικό μέλος της Όπερας της Δρέσδης. Ρεσιτάλ της έχουν επανειλημμένως παρουσιαστεί στη γερμανική και στην αυστριακή τηλεόραση. Στην πλούσια καριέρα της έχει συνεργαστεί με διάσημους αρχιμουσικούς (Πέτερ Σνάιντερ, Φάμπιο Λουίζι, Άιβορ Μπόλτον, Σεΐτζι Οζάουα, Κρίστιαν Τίλεμαν κ.ά.).
Στη δεύτερη διανομή, η Ινές Ζήκου έχει συνεργαστεί με τις σημαντικότερες ελληνικές ορχήστρες και με διάσημους συνθέτες και αρχιμουσικούς, όπως οι Λουτσιάνο Μπέριο, Χεσούς-Λόπεθ Κόμπος, Κάρλο-Μαρία Τζουλίνι, Μισέλ Φουρνιγιέ, Μισέλ Πλασόν, ενώ έχει τραγουδήσει μεταξύ άλλων σε Ηρώδειο, Επίδαυρο, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και Θεσσαλονίκης, στην ΕΛΣ.
Την Α’ διανομή πλαισιώνουν στους υπόλοιπους ρόλους οι Τάσος Αποστόλου(Λουδοβίκος), Άκης Λαλούσης (Μοντάνος), Παύλος Μαρόπουλος (Ένας κήρυκας), ενώ στη Β’ διανομή θα έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε τους Πέτρο Μαγουλά (Λουδοβίκος), Παύλο Σαμψάκη (Μοντάνος) και Θεόδωρο Μωραΐτη(Ένας κήρυκας). Στον ρόλο του Ροδερίκου, ο Χαράλαμπος Αλεξανδρόπουλος.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ
[Σημείωμα του σκηνοθέτη Γιάννη Κόκκου]
Ένα κάστρο που το χτυπούν τα κύματα, ένας χώρος περίκλειστος, όπου ζουν μαζί οι κάτοικοι του νησιού και οι στρατιώτες που τους προστατεύουν από τους εχθρούς της Βενετίας.
Ο Οθέλλος, νικηφόρος στρατηγός, έχει σταλθεί από τη Γαληνοτάτη να κυβερνήσει το νησί. Είναι ένδοξος, δίκαιος, φωτεινός. Είναι μαύρος. Προερχόμενος από διαφορετικό κόσμο δέχτηκε και υπερασπίστηκε τις αξίες ενός άλλου πολιτισμού, μιας άλλης θρησκείας. Κατέκτησε την εμπιστοσύνη της πόλης χάρη στην αρετή και τη δύναμή του. Είναι ευάλωτος, επειδή είναι αβέβαιος για το που ανήκει, για την ταυτότητά του.
Η όμορφη Δυσδαιμόνα που τον συνοδεύει, αντιμετώπισε όλες τις προκαταλήψεις της οικογένειάς της και της βενετσιάνικης κοινωνίας, προκειμένου να τον παντρευτεί. Είναι μία τολμηρή νέα κοπέλα, αισθησιακή, απολύτως απορροφημένη από το έρωτά της για αυτόν το διαφορετικό άνδρα, συνεπαρμένη από τις αφηγήσεις του, οι οποίες της αποκαλύπτουν έναν άλλο κόσμο. Αυτός ο άνδρας και αυτή η γυναίκα ενώθηκαν από το όραμα ενός κόσμου θετικού και μαγευτικού, από την εμπιστοσύνη του ενός προς τον άλλο, η οποία δίνει νόημα στη ζωή.
Ακριβώς αυτή την ιδανική και εξιδανικευμένη ένωση, αυτή την επιθυμία να «είναι» κανείς, το χάρισμα να «είναι» αυτού του ζευγαριού, επιθυμεί να καταστρέψει ο Ιάγος. Και θα το καταστρέψει για πάντα. Ιπποκόμος του Οθέλλου, στενός σύντροφος στις εκστρατείες και στις μάχες «δεν είναι αυτό που είναι» («I am not what I am»), όπως λέει ο ίδιος. Μορφή της νύχτας, γεμάτη κενό, δεν είναι παρά στάχτη. Μεγάλης ευφυΐας, ενεργοποιεί ένα μηχανισμό καταστροφής, ο οποίος αξιοποιεί τις πηγές της ζήλειας, προκειμένου να προκαλέσει την πτώση του Οθέλλου και όλων των αξιών ενός κόσμου που διέπεται από τη λογική.
Ο σκηνικός χώρος στον οποίο διαδραματίζεται η παράσταση αποδίδει ακριβώς αυτό το χάος, τον κόσμο του παραλόγου, έτσι όπως προκλήθηκε από τον Ιάγο κι όπως σταδιακά καταλαμβάνει το πνεύμα του Οθέλλου. Βίαιη αντίθεση μορφών, οι οποίες δανείζονται θέματα από την αρχιτεκτονική του Ηρωδείου και τις αναπαράγουν άτακτα σε μαύρο και άσπρο. Σκάλες που οδηγούν στο πουθενά, προθάλαμοι που διαπερνώνται από παράλογες πόρτες, τοίχοι, καθρέπτες και σκιές θυμίζουν τα χαρακτικά του Έσερ, που καταστρέφουν κάθε αρχιτεκτονική και πνευματική λογική. Κάθε συνεκτική αφήγηση γίνεται σταδιακά δυσαρμονική υπό την αμετάβλητη παρουσία του φτερωτού λέοντα της Δημοκρατίας της Βενετίας, του μόνου ρεαλιστικού στοιχείου στο χώρο.
Ο Σαίξπηρ δημιούργησε με ιδιοφυή τρόπο τη μεταφυσική αποδιοργάνωση, υφαίνοντας αντιθετικές σκηνές, που οργανώνουν τη διαβολεμένη παγίδα της ζήλειας και τον τρομερό πειρασμό της «μη ύπαρξης». Αποδομώντας τους νόμους του μελοδράματος, ο Βέρντι βρίσκει τους ίδιους τόνους προκειμένου να θέσει τα ίδια ερωτήματα, εφευρίσκοντας στο τέλος της ζωής του έναν νέο τρόπο να γράψει για την όπερα, πριν τον Φάλσταφ, το τελευταίο του έργο, που θα ανοίξει οριστικά το δρόμο για τη σύγχρονη όπερα.
Έτσι, τα δύο σκηνικά έργα, η τραγωδία και η όπερα, θέτουν ουσιαστικά ερωτήματα για την εποχή μας: κρίση ταυτότητας, απομόνωση, αμφισημία της πρόσληψης του πραγματικού, την ιδέα του κακού, αποδιοργάνωση του κόσμου και ακαταμάχητο πειρασμό του χάους.
[Ο Οθέλλος με μια ματιά]
Ο συνθέτης / Ο Τζουζέππε Βέρντι, ο διασημότερος συνθέτης του ιταλικού ρομαντισμού, γεννήθηκε στο Λε Ρόνκολε της βόρειας Ιταλίας το 1813 και πέθανε στο Μιλάνο το 1901. Σπούδασε μουσική στο επαρχιακό Μπουσσέτο και στη συνέχεια στο Μιλάνο. Τα πρώτα του έργα γράφηκαν μέσα στο επαναστατικό κλίμα της εποχής, απηχώντας ιδεολογικά τον αγώνα για την απελευθέρωση των ιταλικών κρατιδίων από τους Αυστριακούς και την ενοποίησή τους σε κυρίαρχη χώρα. Η ενασχόληση του Βέρντι με την πολιτική τον ανέδειξε σε εθνικό σύμβολο. Ως ακροστιχίδα το σύνθημα Viva Verdi σήμαινε Ζήτω ο Βίκτωρ Εμμανουήλ βασιλιάς της Ιταλίας-Viva Vittorio Emanuele Re D’ Italia. Το 1861 ο συνθέτης εξελέγη μέλος του πρώτου ιταλικού κοινοβουλίου. Διασημότερες όπερές του είναι οι Ναμπούκκο (1842), Μάκμπεθ (1847/1865), Ριγολέττος (1851), Ο τροβαδούρος (1853), Η παραστρατημένη/Τραβιάτα (1853), Η δύναμη του πεπρωμένου (1862), Αΐντα (1871), Οθέλλος (1887) και Φάλσταφ (1893).
Με τη μουσική του ο Βέρντι εξέφρασε σε αισθητικό επίπεδο το πνεύμα του ώριμου ρομαντισμού και σε πολιτικό επίπεδο την επιθυμία των συμπατριωτών του να δουν την Ιταλία ελεύθερη και ενωμένη. Αγαπήθηκε από ιδιαίτερα πλατύ κοινό και απέκτησε εξαρχής δημοτικότητα που παραμένει αμείωτη μέχρι σήμερα. Στις ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες του 19ου αιώνα, ο Βέρντι υπήρξε ο συνθέτης που έζησε εκείνη τη μοναδική στιγμή στην Ιστορία της μουσικής, κατά την οποία η υψηλή τέχνη έγινε ταυτόχρονα και λαϊκή.
Το έργο / Λυρικό δράμα σε τέσσερις πράξεις, ο Οθέλλος του Βέρντι βασίζεται σε ποιητικό κείμενο του συγγραφέα και συνθέτη Αρρίγκο Μπόιτο [Arrigo Boito]. Αυτό, με τη σειρά του, αντλεί από το θεατρικό H τραγωδία του Οθέλλου, του μαύρου της Βενετίας [The Tragedy of Othello, the Moor of Venice, 1603] του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ [William Shakespeare]. Η υπόθεση αφορά την εκδίκηση του Ιάγου, ο οποίος είναι σημαιοφόρος στην υπηρεσία του Οθέλλου. Ο Ιάγος μισεί τον Οθέλλο, τον μαύρο κυβερνήτη της Κύπρου και στρατηγό της Δημοκρατίας της Βενετίας, επειδή τον παρέκαμψε και έδωσε προαγωγή στον Κάσσιο. Ο Ιάγος δολοπλοκεί προκειμένου να πείσει τον Οθέλλο ότι η σύζυγός του Δυσδαιμόνα τον απατά με τον Κάσσιο. Ο Οθέλλος πέφτει στην παγίδα και θολωμένος απ’ τη ζήλια στραγγαλίζει τη Δυσδαιμόνα. Όταν η πλεκτάνη αποκαλύπτεται, ο Οθέλλος αυτοκτονεί.
Πρεμιέρες / Ο Οθέλλος παρουσιάστηκε πρώτη φορά στη Σκάλα του Μιλάνου στις 5 Φεβρουαρίου 1887 σημειώνοντας τεράστια επιτυχία. Από την Εθνική Λυρική Σκηνή η όπερα πρωτοπαρουσιάστηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1960 στο νέο Θέατρο Ολύμπια, που είχε εγκαινιαστεί τον Ιανουάριο του 1958. Τον κεντρικό ρόλο ερμήνευσε ο τενόρος Λουδοβίκος Κουρουσόπουλος, τον Ιάγο ενσάρκωσε ο βαρύτονος Ρίο Νοβέλλο [Rio Novello] και τη Δυσδαιμόνα η υψίφωνος Μαρία Κερεστετζή. Η σκηνοθεσία ήταν του Ρικκάρντο Μορέσκο [Riccardo Moresco] και η μουσική διεύθυνση του Ανδρέα Παρίδη.
[Σύνοψη του πρωτοτύπου]
Α’ Πράξη / Κύπρος, 15ος αιώνας. Ο κόσμος παρακολουθεί με αγωνία στην προκυμαία το βενετσιάνικο στόλο καθώς επιστρέφει σε συνθήκες τρομερής καταιγίδας. Στρατηγός της Γαληνοτάτης, ο μαύρος Οθέλλος φτάνει ασφαλής στο λιμάνι και αναγγέλλει την καταστροφή του τουρκικού στόλου, που επιβουλευόταν το νησί. Ο Ιάγος, σημαιοφόρος του Οθέλλου, προσφέρεται να βοηθήσει τον εύπορο Ροδερίκο να κατακτήσει τη Δυσδαιμόνα, γυναίκα του Οθέλλου, με την οποία είναι ερωτευμένος. Ο Ιάγος μισεί τον Οθέλλο επειδή τον παρέκαμψε και έδωσε προαγωγή στον Κάσσιο.
Καθώς ο κόσμος γιορτάζει τη νίκη, ο Ιάγος παρασύρει τον Κάσσιο να μεθύσει. Τότε, ο Ιάγος προτρέπει τον Ροδερίκο να φιλονικήσει με τον Κάσσιο. Όταν ο Μοντάνος, προηγούμενος κυβερνήτης της Κύπρου, προσπαθεί να τους χωρίσει, ο Κάσσιος επιτίθεται και σε αυτόν. Από τη φασαρία φτάνει στο σημείο ο Οθέλλος, ο οποίος επιβάλλει την τάξη και οργισμένος με τη συμπεριφορά του Κάσσιου τον καθαιρεί. Ο Οθέλλος επιστρέφει στο πλευρό της Δυσδαιμόνας.
B’ Πράξη / Ο Ιάγος συμβουλεύει τον Κάσσιο να ζητήσει από τη Δυσδαιμόνα να μεσολαβήσει ώστε να τον συγχωρήσει ο Οθέλλος. Ο Ιάγος παρατηρεί τον Κάσσιο να πλησιάζει τη Δυσδαιμόνα και αντιλαμβανόμενος ότι ο Οθέλλος τον ακούει κάνει υπαινιγμούς σχετικά με την πίστη της Δυσδαιμόνας. Όταν αργότερα η ίδια η Δυσδαιμόνα παρακαλεί τον Οθέλλο σχετικά με τον Κάσσιο, εκείνος αισθάνεται το κεφάλι του να φλέγεται. Η Δυσδαιμόνα του προσφέρει το μαντήλι της προκειμένου να τον ανακουφίσει. Εκείνος το πετά καταγής, απ’ όπου το σηκώνει η ακόλουθός της Αιμιλία. Από τα δικά της χέρια το αρπάζει ο σύζυγός της Ιάγος. Ταραγμένος, ο Οθέλλος ζητά από όλους να φύγουν. Μένει ο Ιάγος, ο οποίος αφηγείται στην Οθέλλο υποτιθέμενο παραμιλητό του Κάσσιου, ο οποίος βλέποντας όνειρο αναφέρθηκε στη Δυσδαιμόνα. Ο Οθέλλος ορκίζεται εκδίκηση.
Γ’ Πράξη / Αναγγέλλεται η άφιξη αντιπροσωπείας από τη Βενετία. Ο Ιάγος διαβεβαιώνει τον Οθέλλο ότι σύντομα θα έχει τις αποδείξεις που επιθυμεί σχετικά με την ενοχή της συζύγου του. Φτάνει η Δυσδαιμόνα, η οποία εκ νέου παρακαλεί τον Οθέλλο για τον Κάσσιο. Ο Οθέλλος της ζητά το μαντήλι που της είχε χαρίσει και όταν εκείνη αποκρίνεται ότι δεν το έχει μαζί της, την κατηγορεί για απιστία και τη διώχνει. Καθώς ο Ιάγος επιστρέφει με τον Κάσσιο, ο Οθέλλος κρύβεται προκειμένου να κρυφακούσει. Ο Ιάγος ανεμίζει το μαντήλι της Δυσδαιμόνας, που είχε αποσπάσει από την Αιμιλία και παρασύρει έντεχνα τον Κάσσιο σε κουβέντες σχετικά με την πραγματική αγαπημένη του. Ο Οθέλλος, που ακούει μονάχα μέρος της συνομιλίας, υποθέτει ότι ο Κάσσιος μιλά για τη Δυσδαιμόνα. Έξαλλος από ζήλια ορκίζεται να τη σκοτώσει το ίδιο κιόλας βράδυ.
Φτάνει ο Λουδοβίκος, πρέσβης του δόγη, ο οποίος ανακαλεί τον Οθέλλο στη Βενετία και ορίζει νέο κυβερνήτη της Κύπρου τον Κάσσιο. Ακούγοντας τα νέα ο Οθέλλος χάνει την ψυχραιμία του, προσβάλλει και ρίχνει καταγής τη σύζυγό του, διατάζει όλους να αδειάσουν την αίθουσα και, τελικά, καταρρέει.
Δ΄ Πράξη / Η Αιμιλία βοηθά τη Δυσδαιμόνα να ετοιμαστεί για τη νύχτα. Εκείνη είναι φοβισμένη. Κάνει την προσευχή της και πέφτει να κοιμηθεί. Μπαίνει στην κάμαρά της ο Οθέλλος. Την ξυπνά και της λέει για την πρόθεσή του να τη σκοτώσει. Εκείνη διαμαρτύρεται και υπερασπίζεται την αθωότητά της αλλά ο Οθέλλος τη σκοτώνει. Φτάνει έντρομη η Αιμιλία, που αναγγείλει ότι ο Κάσσιος σκότωσε τον Ροδερίκο. Βλέποντας τη Δυσδαιμόνα να πεθαίνει, καλεί βοήθεια. Η συνομωσία του Ιάγου αποκαλύπτεται. Συνειδητοποιώντας τι έχει διαπράξει, ο Οθέλλος αυτοκτονεί.
ΑΓΟΡΑ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ
Προπώληση εισιτηρίων στα
ταμεία του θεάτρου Ολύμπια
(Ακαδημίας 59-61, τηλ.: 210 3662100)
του Φεστιβάλ Αθηνών
(Πανεπιστημίου 39, Στοά Πεσμαζόγλου, τηλ.: 210 3272000)
online στα www.greekfestival.gr, www.nationalopera.gr
http://www.nationalopera.gr/gr/eventdetails/othellos/
