Ορφέας και Ευρυδίκη, ένας μύθος εγγύηση για επιτυχία στη μουσική Από τον Κώστα Ζουγρή

"Ορφέας και Ευρυδίκη", λεπτομέρεια από πίνακα του Jean-Baptiste-Camille Corot, 1861. http://el.wikipedia.

Ορφέας και Ευρυδίκη, ένας μύθος εγγύηση για επιτυχία στη μουσική
Από τον Κώστα Ζουγρή

Είναι πασιφανές ότι η ελληνική μυθολογία έχει τροφοδοτήσει άπειρες φορές όλες τις μορφές τέχνης στο πέρασμα των αιώνων. Μερικοί μύθοι όμως έχουν μια ξεχωριστή απήχηση στον μουσικό χώρο και καταφέρνουν με διάφορες παραλλαγές να προκαλούν το ενδιαφέρον των φίλων της μουσικής που ανήκουν σε εντελώς διαφορετικό χώρο.

Ο μύθος του Ορφέα και της Ευρυδίκης είναι σίγουρα ένας από αυτούς, αφού τον συναντάμε στον χώρο της όπερας, στο σύγχρονο ροκ, στην ελληνική μουσική και σε αρκετά ακόμα μουσικά είδη.

Η απήχηση που έχει βέβαια ο μύθος του Ορφέα στη μουσική κρίνεται απόλυτα φυσιολογική αν λάβουμε υπ' όψιν ότι ο Πίνδαρος (522-442 π.Χ.) αναφέρεται σ' αυτόν ως «ο πατέρας των τραγουδιών».

Ο Ορφέας ήταν η κύρια εκπροσώπηση της τραγουδιστικής τέχνης και της λύρας, της οποίας θεωρείται και ο εφευρέτης ή αυτός που την τελειοποίησε.

Σύμφωνα με τον μύθο, ο Ορφέας γεννήθηκε στο χωριό Πιμπλεία, δίπλα στον Ολυμπο, και ήταν βασιλιάς των Κικόνων, μητέρα του ήταν η μούσα Καλλιόπη. Ο μυθογράφος Κόνων γράφει ότι ήταν και Βασιλιάς των Μακεδόνων.

Παράλληλα, από τον 6ο αιώνα π.Χ., ο Ορφέας θεωρήθηκε ένας από τους βασικούς ποιητές και μουσικούς της αρχαιότητας. Με τη δύναμη της μουσικής και των τραγουδιών του μπορούσε να γοητεύσει τα άγρια ζώα, να διεγείρει τα δένδρα και τους βράχους σε χορό, ακόμα και να σταματάει τη ροή των ποταμών.

Το όνομά του δεν απαντά στον Ομηρο και τον Ησίοδο, γι' αυτό ο Αριστοτέλης αμφισβητούσε την ύπαρξή του.

Η νύμφη με το όνομα Ευρυδίκη ήταν σύζυγος του Ορφέα. Σύμφωνα με τον μύθο, ενώ δραπέτευσε από τον Αρισταίο, δαγκώθηκε από ένα ερπετό και πέθανε. Αλλόφρων, ο Ορφέας έπαιξε τόσο λυπητερά τραγούδια και τραγούδησε τόσο θρηνητικά, ώστε όλοι οι θεοί και οι νύμφες δάκρυσαν και τον συμβούλευσαν. Ο Ορφέας κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο και με τη μουσική του απάλυνε την καρδιά του Αδη και της Περσεφόνης -ήταν ο μόνος που τα κατάφερε ποτέ-, οι οποίοι συμφώνησαν να επιτρέψουν στην Ευρυδίκη να επιστρέψει μαζί του στη γη. Αλλά η συμφωνία που συνόδευε την απόφαση ήταν πως έπρεπε να περπατά μπροστά από αυτή και να μην κοιτάξει πίσω μέχρι να φτάσει στον πάνω κόσμο.

Μέσα στην αγωνία του αθέτησε την υπόσχεση και η Ευρυδίκη εξαφανίστηκε πάλι από τη θέασή του.

Αρκετοί αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Πλάτωνας, ο Αισχύλος, ο Οβίδιος και ο Βιργίλιος, ασχολήθηκαν με την επίσκεψη του Ορφέα στον Κάτω Κόσμο δίνοντας διάφορες εκδοχές.

Η πιο πρόσφατη μουσική αναφορά στον μύθο του Ορφέα και της Ευρυδίκης έγινε πριν από μερικούς μήνες με την κυκλοφορία ενός εξαιρετικού άλμπουμ από την αμερικανίδα τραγουδίστρια Anais Mitchell. Είναι το τέταρτο για την τραγουδίστρια, που κατοικεί στην Πολιτεία του Vermont και έχει τίτλο Hadestown (Η Πόλη του Αδη).

Το άλμπουμ χαρακτηρίζεται φολκ όπερα και εκτός από τη Mitchell συμμετέχουν τραγουδώντας και ο Bon Iver στον ρόλο του Ορφέα και η Ani DiFranco στον ρόλο της Περσεφόνης. Η Mitchell υποδύεται την Ευρυδίκη και ο Greg Brown τον Αδη.

Μία άλλη πρόσφατη επιστροφή στην επικαιρότητα για τον μύθο του Ορφέα και της Ευρυδίκης ήταν η επιτυχία που γνωρίζει ξανά έπειτα από σχεδόν 40 χρόνια, το άλμπουμ του ολλανδικού συγκροτήματος των Focus, Moving Waves, χάρη στη χρησιμοποίηση σε διαφήμιση του τραγουδιού που υπάρχει σ' αυτό, Hocus Pocus.

Στο άλμπουμ υπάρχει η διάρκειας 23' διασκευή στην όπερα του Jacopo Peri, Euridice, που αναφέρεται στον μύθο. Οι Focus χρησιμοποιούν τον τίτλο Eruption στη δική τους εκδοχή.

Ο ιταλός συνθέτης Jacopo Peri θεωρείται ο εφευρέτης της όπερας και η Euridice (1600) είναι η πρώτη όπερα που έχει διασωθεί στις μέρες μας. Ο ίδιος έχει γράψει περίπου το 1597 και την Dafne, έργο που είχε τα χαρακτηριστικά όπερας.

Ο ποιητής Ottavio Rinuccini έγραψε τα λόγια και στις δύο.

Τον Σεπτέμβριο του 2004, ο Nick Cave με τους Bad Seeds κυκλοφόρησαν το άλμπουμ Abattoir Blues/The Lyre Of Orpheus, που ο δεύτερος δίσκος του αποτελεί αναφορά του Cave στον μύθο του Ορφέα δείχνοντάς μας για ακόμα μία φορά την εκτίμηση που έχει ο μεγάλος αυστραλός καλλιτέχνης για τη χώρα μας, τους μύθους της και την ιστορία της, εξηγώντας με τον δικό του τρόπο και τις συχνές επισκέψεις του στην Ελλάδα.

Ο Μαύρος Ορφέας (Orfeo Negro), η γνωστή ταινία του 1959 σε σκηνοθεσία Μαρσέλ Καμί, είναι βέβαια μία σύγχρονη μεταφορά του μύθου του Ορφέα από τον βραζιλιάνο μουσικό Vinicius de Moraes, με υπόθεση που εξελίσσεται κατά τη διάρκεια του εορτασμού του Καρναβαλιού στο Ρίο.

Η ταινία κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Κανών και έκανε γνωστό τον ρυθμό της μπόσα νόβα σε όλο τον κόσμο μέσα από τραγούδια όπως τα Manha de Carnaval, Felicidad κ.ά.

Το έργο του Claudio Monteverdi, L' Orfeo, με στίχους του Alessandro Striggio, βασίζεται και αυτό στον μύθο του Ορφέα και της Ευρυδίκης και είναι από τα πρώτα που χαρακτηρίζονται σαν όπερα. Παίχτηκε για πρώτη φορά το 1608 στο ετήσιο Καρναβάλι στην πόλη της Μάντοβα.

Ορφέας και Ευρυδίκη λέγεται η όπερα που έγραψε το 1762 ο γεννημένος στη Βαυαρία Christoph Willibald Gluck, σε ιταλικό λιμπρέτο που έγραψε ο Ranieri de' Calzabigi.

Ο Jacques Offenbach έγραψε την οπερέτα σε τέσσερις πράξεις Orphee aux Enfers (Ο Ορφέας στον Κάτω Κόσμο) το 1858, σε λιμπρέτο των Hector Cremieoux και Ludovic Halevy. Θεωρείται η πρώτη ολοκληρωμένη οπερέτα.

L' Anima del Filosofo (Orfeo ed Euridice) λέγεται η όπερα του Haydn και Il Pianto d'Armonia Sulla Morte Di Orfeo, η καντάτα για τενόρο, χορωδία και ορχήστρα του Rossini.

Το βρετανικό συγκρότημα των Herd, που μέλος του ήταν ο Peter Frampton, στη δεκαετία του '60 βασίστηκε στον μύθο για να γράψει την επιτυχία του From The Underworld.

Ο μύθος του Ορφέα έχει παρουσία με το ομώνυμο τραγούδι στο άλμπουμ του Μάνου Χατζιδάκι Reflections, που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην Αμερική το 1970 με το συγκρότημα New York Rock And Roll Enseble, μέλος των οποίων ήταν τότε ο γνωστός μετέπειτα συνθέτης κινηματογραφικής μουσικής Michael Camen.

ΟΜάνος έχει γράψει και Το Τραγούδι της Ευρυδίκης για τη θεατρική παράσταση του 1959, που τραγουδά η Νάνα Μούσχουρη:

Ετσι καθώς στεκόμουν στον σταθμό μονάχη είχες γυρίσει παίζοντας τη ράχη με είδες σε είδα θέλησα ένα χάδι μα ο σκοπός σου κίνησε στο δρόμο.

Τον πήραν τραίνα τον πήραν σύννεφα καπνού τον πήρανε τα μάτια σου και χάθηκαν στον Αδη.

Είσαι καλός είσαι κακός δεν ξέρω, Πως σε λέν' Ορφέα κι εμένα Ευρυδίκη.

Σύμφωνα με τον μύθο, ο Ορφέας στο τέλος της ζωής του περιφρόνησε τη λατρεία όλων των θεών, εκτός του ήλιου, και ένα πρωί σκοτώθηκε στο όρος Παγγαίο από Θρακικές Μαινάδες που τον έσκισαν σε κομμάτια κατά τη φρενίτιδα των βακχικών τους οργίων, επειδή δεν τιμούσε τον πρώην προστάτη του Διόνυσο, το μαντείο του οποίου υπήρχε στο βουνό.

Οι Μούσες συνέλεξαν τα κομμάτια του κορμιού του και τα έθαψαν κάτω από τον Ολυμπο. Η ψυχή του επέστρεψε στον Κάτω Κόσμο, όπου συναντήθηκε ξανά με την αγαπημένη του Ευρυδίκη.
apotis4stis6@yahoo.gr
Πηγή
http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=208175